Ludwik Frey, Andrzej Dziedzina Wiwer

Zielnik pieniński wierszem i prozą pisany

ISBN 978-83-62460-99-1

164 strony formatu B5, całość w kolorze, 88 ilustracji, okładka miękka. Wydanie I. Kraków–Pruszków 2017

Uwaga: egzemplarz zwrócony z księgarni — nosi ślady przeglądania i użytkowania

ZE WSTĘPU 

...

Można też stworzyć jeszcze inną kolekcję z roślinami także malowanymi, lecz… słowem i to zarówno wierszem, jak i prozą.

Takim jest właśnie Zielnik pieniński, książka, którą Państwo zechcieli wziąć do ręki. To skrzyżowanie dwóch rodzajów wiedzy o roślinach — poetyckiej i przyrodniczej, w wydaniu bardzo przystępnym, czyli popularnonaukowym, co wcale nie oznacza, że książka jest mało wartościowa pod względem poznawczym.

Autorzy — Poeta i Botanik — postanowili połączyć kulturę i naukę, te przenikające się w istocie rzeczy dziedziny życia. Stało się tak dlatego, że Poeta kocha przyrodę, rozumie ją, ceni i potrafi swe uczucie przekazać w piękny, literacki sposób, zaś Botanik będący w głębi duszy poetą, spogląda na przyrodę nie tylko przy użyciu „szkiełka i oka”, ale również przez pryzmat szeroko pojętej humanistyki.

Ponieważ słowo jest tworzywem, z którego ów niezwykły zielnik został ułożony, powiemy też to i owo o poezji i poetach, jako że wiersze są w tej książce punktem wyjścia wszystkich naszych rozważań o roślinach tutaj przedstawionych, jak również podamy garść informacji o tym, co to jest botanika i kto to są botanicy. Istotnym uzupełnieniem słowa będzie obraz, w postaci fotografii i rysunków.

UKŁAD I ZAWARTOŚĆ KSIĄŻKI

Po „Wprowadzeniu” następuje część zasadnicza, która dzieli się na cztery części, a każda z nich na rozdziały (jest ich w sumie 30).

W rozdziałach części pierwszej i drugiej omówiono gatunki lub rodzaje 10 roślin zielnych oraz 15 drzew, krzewów i krzewinek.

Rośliny zielne scharakteryzowane piórem Poety i Botanika to gatunki rosnące w Pieninach na stanowiskach naturalnych, a zwracające uwagę albo niezwykłym wyglądem, albo sposobem życia, jak i te, które spotyka się w pobliżu ludzkich siedzib lub na siedliskach powstałych wskutek działalności człowieka, np. na polach uprawnych, pastwiskach lub ugorach.

Na trzecią część książki składa się osiem nadzwyczaj nastrojowych wierszy opiewający uroki łąk i polan pienińskich. Towarzyszy im, podobnie jak w części pierwszej, proza „prawdy i plotki” oraz komentarz Botanika. Pienińskie łąki tworzą unikatową w skali kraju mozaikę wielu zbiorowisk roślinnych, a do najcenniejszych należy umiarkowanie sucha łąka pienińska, występująca głównie na terenie Pienin. Natomiast do najpospolitszych należą łąki z dzwonkiem rozpierzchłym i trawą o nazwie konietlica łąkowa. O łąkach warto pisać, ponieważ jest to nie tylko swoiste laboratorium życia, dom dla różnorodnej fauny, ale również pożytek dla człowieka. Prawdziwy boży dar, o czym będziemy się starali przekonać Czytelników.

Czwartą część książki tworzą cztery rozdziały, będące opowieściami z pogranicza prawdy i fantazji: o legendarnym kwiecie paproci (kwiotek paproci), o zabawnym sporze — kto lepszy i ważniejszy, który wiodły groch i szczypiorek (to znacy), o sierpniowym święcie Matki Boskiej Zielnej (Zielno), wreszcie, w ostatnim rozdziale, o zanikającej profesji „babek zielarek” (zielorka).

...

Przy omawianiu poszczególnych gatunków roślin (drzew, krzewów i roślin zielnych) przyjęto następujący schemat rozdziału.

Na początek podano nazwę polską, łacińską, słowacką oraz — jeżeli są znane — nazwy popularne i ludowe, także z okolic Pienin. Dalej zamieszczono, może nie dla wszystkich interesujące, bo nieco „suche”, krótkie charakterystyki opisywanych gatunków (na wypadek, gdyby ktoś zapomniał lub nie wiedział jak wygląda określona roślina).

Z kolei zamieszczono dłuższą lub krótszą opowieść prozą, napisaną pół żartem pół serio, w której Botanik pragnie w możliwie przystępnej formie (dlatego ten fragment tekstu nosi tytuł „prawda i plotka o…”) podzielić się z Czytelnikami subiektywnie wybranymi informacjami na temat poruszony w wierszu przez Poetę. Informacje są „wybrane”, ponieważ wszystkiego — co oczywiste — nie sposób omówić szczegółowo.

Każdy rozdział kończy się komentarzem Botanika do wiersza, w którym przyrodnik nawiązuje do tekstu poetyckiego i wymądrza się rozważając, czy Poeta prawidłowo opisuje zjawiska zaobserwowane przez siebie w naturze.

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

O zielniku
O poezji
O botanice i botanikach
Układ i zawartość książki

Część I Rośliny zielne

Aster alpejski (Wole łocko)
Chryzanthema (złocień) Zawadzkiego (Złocioń)
Dziewięćsił bezłodygowy (Dziewiońćciosił)
Oset nastroszony (Łoset)
Stokrotka pospolita (Paradnica)
Słonecznik zwyczajny (Słónecnik)
Mak polny (Maki)
Śnieżyczka przebiśnieg (Śniygulicka)
Bliźniczka psia trawka (wyprostowana) (Psica)
Rozchodnikowiec wielki (Wrónie Sadło) 

Część II Drzewa, krzewy i krzewinki

Jodła pospolita (Jedlica)
Sosna zwyczajna (Sosna)
Świerk pospolity (Smerek)
Sosna limba (Limba)
Jałowiec sawina (Jałowiec sawina)
Buk pospolity (zwyczajny) (Buk)
Lipa drobnolistna i szerokolistna (Staro lipa)
Klon jawor (Jawor)
Wiąz górski (szorstki) (Berest)
Topola (Topola)
Topola osika (Łosika)
Wierzba (Wiyrzba)
Leszczyna pospolita (orzech laskowy) (Lyska)
Jemioła (Jemioła)
Grusza wierzbolistna (Gruski na wiyrzbie) 

Część III Łąka (Łónka)

Część IV Opowieści niekoniecznie prawdziwe

Paprocie (Kwiotek paproci)
Niezwykły spór (To znacy)
O święcie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Matki Boskiej Zielnej) (Zielno)
O zielarkach i leczeniu ludowym (Zielorka)

Zakończenie pełne nadziei, chociaż nieco melancholijne

Literatura uzupełniająca 

Zob. też tu relację ze szczawnickiej promocji książki w Galerii Krzywa Jabłonka okraszoną licznymi zdjęciami.